16-a Leciono
-- Diru al mi, sinjoro; ĉu vi estas la instruisto?
-- Ne, sinjoro, mi estas lernanto.
-- Jes, vi estas persono kiu lernas, vi estas lernanto.
Antaŭ tri monatoj vi diris: "Mi lernos Esperanton", tiam vi estis lernonto.
Kaj post du aŭ tri monatoj vi diros: "Mi lernis Esperanton", tiam vi estos lerninto.
Ni ankaŭ povas diri: vi estas lernanta homo, vi estis lernonta homo, vi estos lerninta homo.
Tiel la persono kiu prezidas estas la prezidanto, la persono kiu amas estas amanto.
-- Pardonu, sinjoro, sed ankoraŭ mi ne tute komprenas...
-- La participoj ne estas malfacilaj.
Bonvolu, observi la jenajn ekzemplojn:
Petro estas homo tre akurata. Li ĉion faras en la ĝusta momento. Ĉiutage je la kvina horo, Petro trinkas tason da teo. Ni iru ĝis la kafejo, kie Petro kutimas trinki sian teon kaj observu.
Estas kvin antaŭ la kvina.
Sur la tablo estas taso kun kulereto, tekruĉo kaj sukerujo.
La teo estas en la tekruĉo (= teujo).
Petro trinkos la teon.
Petro ESTAS TRINKONTA la teon.
Estas ĝuste la kvina.
La teo estas en la taso. Petro trinkas ĝin.
Petro ESTAS TRINKANTA la teon.
Jam estas dek kvin post la kvina.
La taso estas malplena. Petro jam trinkis la teon.
Petro ESTAS TRINKINTA la teon.
Se morgaŭ ni denove observos Petron en la kafejo ni vidos, ke je la kvara kaj kvindek kvin.
Li ESTOS TRINKONTA la teon.
Je la kvina
Li ESTOS TRINKANTA la teon.
Je la kvina kaj dek kvin
Li ESTOS TRINKINTA la teon.
Sed hieraŭ mi ankaŭ estis en tiu kafejo kaj vidis, ke kvin minutoj antaŭ la kvina
Petro ESTIS TRINKONTA la teon.
Je la kvina
Petro ESTIS TRINKANTA la teon.
Je la kvina kaj dek kvin
Petro ESTIS TRINKINTA la teon.
Petro trinkas la teon kaj la teo estas trinkata.
Hieraŭ je la kvara kaj kvindek kvin
La teo ESTIS TRINKOTA de Petro.
Je la kvina
La teo ESTIS TRINKATA de Petro.
Je la kvina kaj dek kvin
La teo ESTIS TRINKITA de Petro.
Nun je la kvara kaj kvindek kvin
La teo ESTAS TRINKOTA de Petro.
Je la kvina
La teo ESTAS TRINKATA de Petro.
Je la kvina kaj dek kvin
La teo ESTAS TRINKITA de Petro.
Kaj morgaŭ je la kvara kaj kvindek kvin
La teo ESTOS TRINKOTA de Petro.
Ĝuste je la kvina
La teo ESTOS TRINKATA de Petro.
Je la kvina kaj dek kvin
La teo ESTOS TRINKITA de Petro.
La trinkota teo estas ankoraŭ en la teujo.
La trinkata teo estas en la taso.
La trinkita teo ne plu estas en la taso; ĝi estas en la stomako de Petro (la trinkinto).
Ĉu je la 5-a Petro estas trinkinta la teon?
Ĉu je la 6-a la teo estas ankoraŭ trinkota de Petro?
El kio estas faritaj viaj ŝuoj?
Lernonto aĉetas libron.
Lernanto uzas libron.
Lerninto metas la libron en la bibliotekon kaj portas sur la brusto la verdan stelon.
Amonto rigardas la fraŭlinon, esperas.
Amanto razas sin ĉiutage, skribas parfumitajn leterojn, vidas ĉion rozkolora.
Aminto ĵetas leterojn kaj portretojn en la fajron.
LERNANTO RAKONTAS...
Hieraŭ mi estis sidanta antaŭ mia skribotablo. Mi jam estis lerninta la 15-an lecionon de mia lernolibro kaj estis skribanta leteron al mia frato, kiam Petro eniris en la ĉambron.
-- Kiel vi fartas? -- Li diris. La vetero estas agrabla. Ĉu vi volas promeni kun mi tra la parko?
-- Jes, kial ne? La leteron mi skribos vespere -- mi respondis.
Mi surmetis mian jakon kaj ni foriris kune.
Dum ni estis marŝantaj sur la strato li klarigis al mi la koncerton, kiun ni estos aŭskultontaj. Tiu koncerto jam estis ludita en la pasinta dimanĉo, sed pro la sukceso ĝi estos ripetata (reludata) hodiaŭ.
En la parko ni vidis la statuon de Mendoza, la fondinto de Buenos Aires.
En aliaj urboj estas monumentoj al Zamenhof, la kreinto de Esperanto.
Multaj promenantoj ĝuis la belan veteron.
En la koncertejo jam multaj ĉeestantoj sidis. La ludontaj muzikistoj estis jam kun siaj instrumentoj.
Dum la koncerto la aŭskultantoj silentis.
Kiam ni revenis hejmen la suno estis malaperanta ĉe la horizonto.
Kaj ĉu mi diru al vi sekreton? La leteron, kiun mi estis skribonta al mia frato mi ne skribis; ĝi estas ankoraŭ skribota.
Kion mi estis faranta, kiam venis Petro?
Kion diris Petro dum ni estis marŝantaj?
Kien ni iris? Kion ni vidis tie?
Kiu estis Mendoza? Kiu estis Zamenhof?
Kiu sidis en la koncertejo?
Kion faras la aŭskultantoj?
Nun vi povas kompreni la signifon de la vorto Esperanto.
D-ro Zamenhof ne subskribis sian unuan libron per sia nomo, sed per pseŭdonomo "D-ro Esperanto", t.e. (tio estas), la doktoro kiu esperas, kiu havas esperon.
VOCABULARIO
| EKZEMPLO | EJEMPLO | KREI | CREAR |
| KONCERTO | CONCIERTO | PETI | PEDIR, ROGAR |
| LETERO | CARTA | PREZIDI | PRESIDIR |
| PARFUMO | PERFUME | SUKCESI | TENER ÉXITO |
| PORTRETO | RETRATO | KLARIGI | ACLARAR, EXPLICAR |
| AKURATA | PUNTUAL | T. E. (TIO ESTAS) | ESTO ES, ES DECIR |
| FONDI | FUNDAR | BONVOLU | TENGA UD. A BIEN, HAGA UD. EL BIEN, POR FAVOR |
| KUTIMI | TENER LA COSTUMBRE |
MI PETAS | LE RUEGO, POR FAVOR |
LA INSTRUISTO PAROLAS
PARTICIPIO ACTIVO -- ANTA, INTA, ONTA. En castellano el participio
("participa" del verbo y del adjetivo) es un
adjetivo. En Esperanto, el participio podrá ser adjetivo,
sustantivo o adverbio. Pero a pesar de ser mayores en
Esperanto las posibilidades del participio, éste es mucho
más simple que en cualquier lengua nacional.
El modelo que sigue sirve para todos los verbos:
Mi parolas -- yo hablo
Mi parolis -- yo hablé
Mi parolos -- Yo hablaré
Mi estas parolanta -- Yo estoy hablando
Mi estis parolanta -- Yo estaba hablando
Mi estos parolanta -- Yo estaré hablando
Mi estas parolinta -- Yo he hablado
Mi estis parolinta -- Yo había hablado
Mi estos parolinta -- Yo habré hablado
Mi estas parolonta -- Yo he de hablar; yo estoy por hablar
Mi estis parolonta -- Yo hube de hablar, yo estaba por hablar
Mi estos parolonta -- Yo habré de hablar, yo estaré por hablar
En castellano usamos las formas compuestas a menudo sin verdadera necesidad: ¿Qué
está haciendo Ud.? En lugar del simple: ¿Qué hace Ud.? En
Esperanto preguntamos Kion vi faras? Y no Kion vi
estas faranta?, es decir, que no se usarán las formas
compuestas más que cuando sea necesario; cuando sea preciso
relacionar dos hechos en el tiempo.
Compare: Cuando yo entré él estaba comiendo
Cuando yo entré él estaba por comer
Cuando yo entré él había comido
Kiam mi eniris li estis manĝanta
Kiam mi eniris li estis manĝonta
Kiam mi eniris li estis manĝinta
Lo mismo es para los otros tiempos: Yo cantaré mañana -- Mi kantos morgaŭ.
Yo estaré cantando cuando entre Pedro --
Mi estos kantanta kiam Petro eniros.
El participio sustantivo también puede usarse en los distintos tiempos:
La frase: "Él es el constructor" puede ser, según los casos:
Li estas la konstruanto -- el que construye
Li estas la konstruinto -- el que construyó
Li estas la konstruonto -- el que construirá
Saluton Cezaro, la mortontoj vin salutas
PARTICIPIO PASIVO -- ATA, ITA, OTA.
Es el que indica que una persona o cosa sufre la acción del verbo:
carta escrita, pan comido, hombre castigado.
En Esperanto el
participio pasivo se forma con las terminaciones ata -- ita -- ota.
La domo estas
Konstruata
la casa es (está siendo) construída
Konstruita la casa ha sido construída
Konstruota la casa está por ser construída
La domo estis
Konstruata la casa era construída
Konstruita
la casa había sido construída
Konstruota
la casa estaba por ser construída
La domo estos
Konstruata la casa será construída
Konstruita
la casa habrá sido construída
Konstruota
la casa estará por ser construída
Nótese que los participios pasivos se usan en Esperanto con una mayor
precisión que en cualquier lengua nacional:
Konstruota domo es una casa por construirse (-ota),
de la cual tenemos solo los planos.
Konstruata domo, es una casa que se está construyendo (-ata), y
Konstruita domo, es una casa ya construída, terminada (-ita).
Domo konstruata el brikoj es una casa que se está construyendo con ladrillos.
Domo konstruita el brikoj es una casa (ya) construída con ladrillos.
Y con esto ya hemos visto las 12 formas del verbo con que el Esperanto
reemplaza con ventaja las miles de formas que el español necesita.
PARTICIPIO ACTIVO -- ANTA, INTA, ONTA. En castellano el participio ("participa" del verbo y del adjetivo) es un adjetivo. En Esperanto, el participio podrá ser adjetivo, sustantivo o adverbio. Pero a pesar de ser mayores en Esperanto las posibilidades del participio, éste es mucho más simple que en cualquier lengua nacional.
El modelo que sigue sirve para todos los verbos:
Mi parolas -- yo hablo
Mi parolis -- yo hablé
Mi parolos -- Yo hablaré
Mi estas parolanta -- Yo estoy hablando
Mi estis parolanta -- Yo estaba hablando
Mi estos parolanta -- Yo estaré hablando
Mi estas parolinta -- Yo he hablado
Mi estis parolinta -- Yo había hablado
Mi estos parolinta -- Yo habré hablado
Mi estas parolonta -- Yo he de hablar; yo estoy por hablar
Mi estis parolonta -- Yo hube de hablar, yo estaba por hablar
Mi estos parolonta -- Yo habré de hablar, yo estaré por hablar
En castellano usamos las formas compuestas a menudo sin verdadera necesidad: ¿Qué está haciendo Ud.? En lugar del simple: ¿Qué hace Ud.? En Esperanto preguntamos Kion vi faras? Y no Kion vi estas faranta?, es decir, que no se usarán las formas compuestas más que cuando sea necesario; cuando sea preciso relacionar dos hechos en el tiempo.
Compare: Cuando yo entré él estaba comiendo
Cuando yo entré él estaba por comer
Cuando yo entré él había comido
Kiam mi eniris li estis manĝanta
Kiam mi eniris li estis manĝonta
Kiam mi eniris li estis manĝinta
Lo mismo es para los otros tiempos: Yo cantaré mañana -- Mi kantos morgaŭ. Yo estaré cantando cuando entre Pedro -- Mi estos kantanta kiam Petro eniros.
El participio sustantivo también puede usarse en los distintos tiempos: La frase: "Él es el constructor" puede ser, según los casos:
Li estas la konstruanto -- el que construye
Li estas la konstruinto -- el que construyó
Li estas la konstruonto -- el que construirá
Saluton Cezaro, la mortontoj vin salutas
PARTICIPIO PASIVO -- ATA, ITA, OTA.
Es el que indica que una persona o cosa sufre la acción del verbo: carta escrita, pan comido, hombre castigado.
En Esperanto el participio pasivo se forma con las terminaciones ata -- ita -- ota.
| La domo estas | Konstruata
la casa es (está siendo) construída
Konstruita la casa ha sido construída
Konstruota la casa está por ser construída |
| La domo estis | Konstruata la casa era construída
Konstruita
la casa había sido construída
Konstruota
la casa estaba por ser construída |
| La domo estos | Konstruata la casa será construída
Konstruita
la casa habrá sido construída
Konstruota
la casa estará por ser construída |
Nótese que los participios pasivos se usan en Esperanto con una mayor precisión que en cualquier lengua nacional:
Konstruota domo es una casa por construirse (-ota),
de la cual tenemos solo los planos.
Konstruata domo, es una casa que se está construyendo (-ata), y
Konstruita domo, es una casa ya construída, terminada (-ita).
Domo konstruata el brikoj es una casa que se está construyendo con ladrillos. Domo konstruita el brikoj es una casa (ya) construída con ladrillos.
Y con esto ya hemos visto las 12 formas del verbo con que el Esperanto reemplaza con ventaja las miles de formas que el español necesita.