Idioma Esperanto
Curso Básico por Correo Electrónico
(c) Héctor Campos Grez   (en castellano)

Lecciones:

      1       2       3       4       5       6       7       8       9     10     Volver


LECCION 7 - SEPA LECIONO

En la lección dos dijimos que el vocabulario del Esperanto puede ser aumentado con muy poco esfuerzo, debido a su sistema de CONSTRUCCION REGULAR DE LAS PALABRAS.

Unos pocos ejemplos ya fueron dados. En esta lección hemos hecho un listado de los más importantes prefijos y sufijos, junto con los ejemplos y significado. ¡Vea lo que pueden hacer!

No trate de aprenderlos todos ahora. Sólo es para que tenga una idea cómo se forman las palabras en Esperanto y reduce la gran cantidad de vocabulario que tendría que aprender de otra forma.


PREFIJOS

BO - Indica relación producto del matrimonio: filo (hijo), bofilo (yerno); frato (hermano), bofrato (cuñado); gepatroj (padres), bogepatroj (suegros).

DIS- Indica separación, disgregación: doni (dar), disdoni (distribuir); semi (sembrar), dissemi (diseminar); disigi (separa, dividir); nedisigebla (inseparable).

EK - Indica comienzo súbito, acción de corta duración: brili (brillar), ekbrili (comenzar a brillar); iri (ir), ekiri (empezar a irse); dormi (dormir), ekdormi (comenzar a dormirse).

EKS- Indica que anteriormente fue, ex, antiguo: prezidanto (presidente), eksprezidanto (ex presidente); eksŝaho (ex- Shah); eksigi (destituir); eksedziĝo (divorcio).

FI - Indica algo vergonzoso, moralmente reprobable: rakonto (cuento), firakonto (cuento sucio); fivorto (disparate); fifama (de mala reputación).

GE - Indica un grupo de personas de ambos sexos: gepatroj (padres: madre y padre juntos); gesinjoroj (damas y caballeros); geedziĝo (matrimonio: marido y esposa juntos).

MAL - Indica una idea opuesta a la expresada en la raíz: fermi (cerrar), malfermi (abrir); riĉa (rico), malriĉa (pobre); bela (bello), malbela (feo); la malo (lo contrario); malebla (imposible).

MIS - Indica algo erróneo, un desacierto: presi (imprimir), mispreso (fe de erratas), mispaŝo (un paso en falso), mispresenti (presentar mal).

PRA -Indica una relación remota en el pasado o descendencia: avo (abuelo), praavo (bisabuelo); nepo (nieto), pranepo (bisnieto); arbaro (bosque), praarbaro (bosque primitivo); pratempa (en antaño).

RE - Indica reiteración o repetición de algo: veni (venir), reveni (volver); legi (leer), relegi (releer); doni (dar), redoni (devolver).


SUFIJOS

AĈ - Indica mala calidad o condición: domaĉo (casucha), virinaĉo (mujerzuela), popolaĉo (chusma o populacho), aĉa (mala, pésima).

AD - Indica acción duradera o repetida: rigardi (mirar), rigardadi (contemplar); marteli (martillar), marteladi (martilleo); kanti (cantar), kantadi (cantata).

AĴ - Indica ideas o cosas concretas: pentri (pintar), pentraĵo (pintura o cuadro); glacio (hielo), glaciaĵo (un helado); sendi (enviar), sendaĵo (encomienda).

AN - Indica al miembro, integrante, habitante o partidario de algo: Kristo (Cristo), kristano (cristiano); Ĉilio (Chile), ĉiliano (chileno).

AR - Indica una reunion o conjunto de cosas: vorto (palabra), vortaro (diccionario), ŝtupo (peldaño), ŝtuparo (escalera); arbo (árbol), arbaro (bosque).

ĈJ - Disminutivo cariñoso masculino: Josefo (José), joĉjo (pepe); Patro (padre), paĉjo (papi); Francisko (Francisco), Franĉjo (pancho, paco).

EBL - Indica posibilidad, que se puede: trinki (beber), trinkebla (potable); vidi (ver), videbla (visible); kredi (creer), kredebla (creíble).

EC - Indica calidades o ideas abstractas: amiko (amigo), amikeco (amistad); viro (macho), vireco (virilidad); blanka (blanco), blankeco (blancura).

EG - Indica un grado mayor, aumentativo: domo (casa), domego (mansión); varma (caliente), varmega (calientísimo); vento (viento), ventego (ventarrón).

EJ - Indica un lugar adecuado para algo: lerni (aprender), lernejo (escuela); baki (hornear pan), bakejo (panadería); preĝi (rezar), preĝejo (iglesia).

EM - Inclinación, tendencia, hábito: kolero (cólera), kolerema (iracundo); babili (charlar), babilema (charlatán); ŝpari (ahorrar), ŝparema (ahorrativo).

END - Obligación, que debe ser: fari (hacer), farenda (algo que debe hacerse); pagi (pagar), pagenda (pagadero).

ER - Elemento, unidad, parcialidad, partícula de algo: mono (dinero), monero (moneda); sablo (arena), sablero (un grano de arena).

ESK- A la manera de: Danto (Dante), danteska (dantesco); romano (novela), romaneska (novelesco).

ESTR- Indica a un jefe o lider de algo: urbo (ciudad), urbestro (alcalde); ŝipo (barco), ŝipestro (capitán de barco).

ET - Indica un grado menor, diminutivo: varma (caliente), varmeta (tibio); domo (casa), dometo (casita); etulo (enano).

ID - Nacido de, descendiente de: ĉevalo (caballo), ĉvalido (potro); reĝo (rey), reĝido (príncipe); Latino (latín), latinida (descendiente del latín).

IG - Hacer, volver: stari (estar de pie), starigi (levantar, poner de pie); varma (caliente), varmigi (calentar); plena (lleno), plenigi (llenar).

IĜ - Hacerse, volverse uno mismo o a sí mismo: ruĝa (rojo), ruĝiĝi (enrojeser, ruborizarse); sidi (sentar), sidiĝi (sentarse); pleniĝi (llenarse).

IL - Instrumento o herramienta para: ŝlosi (cerrar con llave), ŝlosilo (llave); razi (razurar), razurilo (máquina de afeitar); kudri (coser), kudrilo (aguja).

IND - Digno de: laŭdi (alabar), laŭdinda (loable); ridi (reír), ridinda (ridículo); admiri (admirar), admirinda (digno de admirar).

ING - Indica al objeto en que se introduce parcialmente lo expresado por la raíz: ovo (huevo), ovingo (huevera); fingro (dedo), fingringo (dedal); kandelo (vela), kandelingo (cadelabro).

IST - Profesional, ocupado en, adepto a una teoría: instrui (enseñar), instruipto (profesor); sporto (deporte), sportisto (deportista).

NJ - Diminutivo cariñoso femenino: patrino (madre), panjo (mami); Anno (Ana), Annjo (Anny); avino (abuela), avinjo (abuelita).

OBL - Indica la multiplicación de alguna cantidad: multoble (muchas veces), duoble (doblemente, por segunda vez).

ON - Indica división de algo: duono (una mitad), tri kvaronoj (tres cuartos), triono (un tercio).

OP - Indica la relación grupal, por grupos o conjuntamente: duope (de dos en dos), kvarope (de cuatro en cuatro).

UJ - Indica al recipiente de algo, lo que contiene a lo expresado por la raíz: sukero (azúcar), sukerujo (azucarero); piro (pera), pirujo (peral); hispano (español), Hispanujo (España).

UL - Individuo caracterizado por lo expresado en la raíz: ebria (borracho), ebriulo (un borracho); eta (pequeño), etulo (enano).

UM - No tiene sentido general fijo, se emplea cuando no hay otro adecuado, en palabras adoptadas por el uso: malvarma (frío), malvarmuno (resfrío); komuna (común), komunumo (una comunidad); vento (viento) ventumi (ventilar); akvo (agua), akvumi (regar); kruco (cruz), krucumi (crucificar).

El Esperanto es intrigante ¿verdad? busque lo que ya ha aprendido. Le damos aquí algunas palabras con su traducción, y algunas nuevas que obtenemos mediante la aplicación de los prefijos y sufijos que dimos en el listado anterior.


TRADUZCA ESAS PALABRAS AL ESPAÑOL

Será una tarea difícil más de alguna vez, aunque sepa lo que significa exactamente la palabra en Esperanto. Si no logra encontrar el término exacto en nuestro idioma, sólo de su definición aproximada.

1. EDZO (marido): edzino, edziĝi, edziniĝi, eksedzo, geedzoj.
2. VIRO (un hombre): virino, virineto, viraĉo, fiviro, vira.
3. KOKO (un gallo): kokino, kokido, virkoko, gekokoj, virkokidoj, kokidetoj.
4. BOVOJ (buey): bovino, virbovo, eksvirbovo, bovaĵo, bovidaĵo, bovaro, bovejo, bovaĉo, bovideto.
5. ĈEVALO (caballo): ĉevalino, ĉevalido, virĉevalo, eksvirĉevalo, ĉevalidino, virĉevalido, ĉevalaĵo, ĉevalaro, ĉevalidejo.
6. VARMA (caliente): varmeco, malvarmeco, malvarmegeco, varmigilo, revarmigi, malvarmiĝi, varmejo, malvarmeta.
7. ARO (un grupo): ŝipo (un barco),ŝiparo; abelo(una abeja), abelaro; stelo(estrella), stelaro; kolombo (paloma), kolombaro; ŝteli (robar), ŝtelistaro; baleno (ballena), balenaro; instruistaro; hundidaro; ilarujo, estraro.

Encontrará fácil el hacer por si mismo algunas nuevas palabras en Esperanto. Tome las palabras básicas o raíces que estan en paréntisis para comenzar.

08. hervir (boli)
09. de mala fama
10. un tonto (stulta: tonto)
11. engordar (dika: gordo)
12. noticias (nova: nuevo)
13. esquíes (neĝo: nieve)
14. soledad (sola: solo)
15. una regla (linio: línea)
16. armario (il: instrumento)
17. duplicar (multa: mucho)

Fue un trabajo difícil. Pero comprende ahora, porque una lengua planificada es más fácil de manejar que una nacional.


AYUDA A LA LECCION 7:
      haga esta página como un juego.

Algunas de las palabras compuestas en esta lección no son de uso común en las formas orales o escritas, pero otras sí son usadas con mucha frecuencia, llegando a convertirse en palabras simples: vortaro (diccionario), kuirejo (cocina), necesejo (baño), etc.

Para saber cómo y qué significa una palabra, comience a descomponerlas de atrás, de este modo: la palabra reĝidino se descompone:

reĝ    
id
in
o

rey
descendiente de
femenino
sustantivo

Así reĝidino (una mujer descendiente de un rey) significa princesa; ahora bien, reĝinido (un hombre descendiente de la reina) significa príncipe.

En castellano usamos muchas palabras distintas cuando nos referimos a una misma cosa, en diversos estados o etapas. En Esperanto, usamos la misma raíz para todo, y agregamos las partículas necesarias:

ŝafo
ŝafino
ŝafidino    
ŝafido

carnero
oveja
borrega
cordero

Y considere esta otra: eks-vir-bovoj= eksvirbovoj = bueyes

eks
vir
bovoj    

ex
macho
reses, vacunos


TRATE DE FORMAR ESTAS PALABRAS Y CORRIJA SUS RESPUESTAS:

Traduzca al español:

1. vento (viento): venteto, ventego, ekvento, ventumilo.
2. hundo (perro): hundaĉo, hundejo, hundaro, hundido.
3. frukto (fruto): fruktaĵo, fruktujo, fruktigi.
4. gluti (tragar): gluteto, glutigi, misgluti, glutenda.


Traduzca al Esperanto:

5. granda (grande): inmenso, pequeño, un gigante.
6. movi (mover ): movimiento, movible.
7. fidi (tener fé): digno de fe, de naturaleza confiable.
8. honti (avergonzarse): vergonzoso, vergüenza, avergonzable.
9. ĝentila (gentil): gentileza, una persona gentil.


RESPUESTAS: Estas u otras palabras similares a estas

1. brisa, ventarrón, comienzo de una brisa, ventilador.
2. perrera, jauría, cachorro.
3. algo hecho de fruta (mermelada), frutera, fructificar.
4. traguito, hacer tragar algo, vomitar, para ser tragado.
5. grandega, malgranda, grandegulo.
6. movado, movebla.
7. fidinda, fidema.
8. hontema, honteco, hontebla.
9. ĝentileco, ĝentilulo.


USE LOS PREFIJOS PARA FORMAR ESTAS PALABRAS:

01. Hermanas y hermanos juntos.
02. Sucio (no limpio).
03. Libro de baja calidad moral.
04. Osos de la prehistoria.
05. Suegros.
06. Destrozar (peco: trozo).
07. Malcitar (citi: citar).
08. Comenzar a volar (flugi: volar).
09. Resaltar (salti: saltar).
10. Renunciar (aquí use un prefijo y un sufijo).


    Sexta lección     Octava lección     Décima lección     Volver

Enrique, septiembre 19, 2000                   flago